زمینه و نسخ

گفتگوی شبانه گروه دایره المعارف تعزیه شب 22 بهمن 1396 ساعت 22و30دقیقه با حضور جناب استاد آقای دکتر دریایی

بنام خدا
نسخ زمینه مداح که دربین شبیه خوانان به زمینه قزوین معروف می باشد توسط مرحوم ملا شریف قزوینی سروده شده که دارای تخلص شعری مداح می باشد
ملاشریف قزوینی زادگاهش درقزوین بوده وازمشاهیر بسیاربنام تعزیه خوانی دردوره خود بوده وهم دوره میرزامحمد روحانی (میرانجم ) می باشد ودرنقش موافق خوانی درتعزیه فعالیت داشته که به قول محاسن سفیدان به نقل ازگذشتگان دارای صدایی بلند ورسا بوده است
هنر اصلی وبه جا مانده ازملاشریف قزوینی درکنار تعزیه خوانی سرایش نسخ تعزیه بوده بوده به نوعی می توان ایشان را یکی از بنیانگذاران اولیه نسخ تعزیه قلمداد نمود
ازملاشریف قزوینی تعدادی بیش ازدویست مجلس تعزیه به جا مانده است که هنوز نیز دراستان قزوین دراکثر مناطق مورد استفاده می گردد
ومابقی نسخ ایشان درخصوص تعزیه های رضوی ودیگربخش اعظم آن به سرایش مجالس علوی درخصوص حقانیت امیرالمومنین می باشد
تعزیه های عاشورایی همچون زمینه های میرعزا ومیر انجم سیرروایی داشته ونقل داستان یکی می باشد ودراکثر مجالس فردنسخه های موافق بامناجات شروع می گردد
ولی نسخ بخش علوی شاهکار اصلی ملاشریف قزوینی بوده که درتمامی این مجالس به نحوی استادانه وخبره به حقانیت امیرالمومنین می پردازد همچون مجالس
آدم دوسر . دکه القضا . دشت ارجن ..
وجود تقریبا بیش از صد مجلس تعزیه باتنوع موضوع وپرداخت صحیح ایشان راازتعزیه سرایان دیگر متمایز می نماید
قدیمی ترین نسخ به جامانده تاریخ دارایشان متعلق به دویست وپنجاه وسه سال پیش که تعزیه حر می باشد بوده که اصلا با مجالس امروز زمینه مداح متفاوت می باشد واکثر اشعارآن تغییر نموده است
مختصات شناسایی نسخ ملاشریف
درمجالس تعزیه ملا شریف سرردیف فردنسخه هاباهم یکی وزن بوده وزنجیره ای می باشند
شمر
ای شهنشاه جهان ای خسرو دنیا ودین
امام
ای سمیع وصانع وستار رب العالمین
عباس
ای ولی  حضرت خلاق رب العالمین
درشروع هر مجلس فرد نسخه های موافق با مناجات شروع گردیده است
ای آنکه لشکر شهدا ازتوسان گرفت
ورود چهار پاره یا صد کلامی درنسخ ملاشریف مشهود می باشد
ایا سردارگویا غافلی
ازچه
ازمیدان
مگرچه شده
......
مصرع های دونفره
سه نفره
وحتی چهارنفره
مهم ترین مصرع های درتعزیه عین القضات همدانی که چهارنفره می باشد
بحر طویل خوانی درنسخ تعزیه که از شاهکار های ملاشریف بوده مراجعه به نسخ امام عاشورا سه بحر طویل
استفاده از صور خیال وتصورات ذهنی تعزیه سرا در مجالس غیر عاشورایی همچون زید نساج . توبه نصوح . اسماعیل صادق الوعد
گریزبه کربلا درمجالس غیر عاشورایی که درتمامی نسخ مشهود می باشد
عدم پیروی درسیر روایی تعزیه از زمینه های دیگرهم دوره خود
رعایت عناصری فرعی تعزیه درسرایش مجالس
مطابقت یک مجلس ازنسخ ایشان با زمینه میرعزا
مجلس تعزیه حضرت عباس
شروع هردو مجلس بامبازر طلبی بوده وفردنسخه ها موافق بامناجات نامه
زمینه میرعزا خندق کنی ولی ملاشریف به درخواست آب توسط سکینه پرداخته
خدایا ماعزیز کردگاریم
چراعطشان به دشت کربلاییم
میرعزا کندن خندق واتش زدن دورخیمه هاولی ملاشریف درخواست آب وعدم دریافت
ایهاالقوم ظلم من نورچشم حیدرم
استاد قسمت شهربانو که ابتدای تعزیه حضرت عباس علیه السلام خونده میشه در چه زمینه ای هست؟
میرعزا غش نمودن اصغر ومیدان رفتن علی اکبر ملاشریف خوابیدن وکفن دوزی زینب
بیا زینب ای خواهر محترم
زمانی زراه محبت برم
چو امشب شب آخر عمر ماست
کفن گر مهیا نمایی بجاست
میرعزا راه گیری علی اکبرملا شریف بالا سری ولی به صورت مصرع
شدی فراق تواز خلعت بریدن
زینب
بلی باقیست وقت داغ دیدن
میرعزا برگشتن علی اکبر وبالاسری ملا شریف برخلاف میرعزا آمدن سکینه ودرخواست آب ودرانتها رفتن علی اکبر به میدان به دوستور امام
زمینه قزوین ومیرانجم
دوستان خواهش می کنم بعد ازاتمام مباحث جناب استاد دریایی سوال بفرمایید ..وقوانین رو رعایت کنید ..ممنونم
بعد از برگشتن علی اکبر
هردوزمینه درسیرروایی یک جور نقل می گردد
امروزه درتعزیه ها هردوزمینه باهم ادغام کرده اند
مهم مهم
دربررسی نسخ تعزیه اصلی زمینه مداح
به غیر شمر هیچ یک از فرد نسخه هامجالس تعزیه زره پوشی ندارد مثال
حر.مسلم .امام
واین موارد زره پوشی بعدها وارد این زمینه گردیده است

نکته رعایت اخلاق درتحقیق این بوده که ملاشریف قزوینی بیش از دوسوم نسخ تعزیه راسروده که این مهم مارابه این نتیجه می رساند که قزوین درتعزیه ایران جز پایه گزاران تعزیه می باشد وملا شریف سهم عظیمی دراین هدف دارد